قلعه دز

در روزگاران گذشته دیوارهایی با نقش حفاظتی در اطراف شهرهای ایران ساخته می‌شد. همچنین قلعه‌هایی را در نقاط مرتفع و دور از دسترس می‌ساختند که برای پناه گرفتن مردم از حمله مهاجمان در زمان جنگ‌ها، مکان مناسبی بود. در سرتاسر ایران و نقاط استراتژیکی، قلعه‌های معروف و ماندگاری از دوران‌های گذشته به جای مانده است. ساخت اولین قلعه‌ها در در زمان ساسانیان شروع شد و در دوره‌های دیگر نیز ادامه یافت. قلعه رودخان گیلان، قلعه الموت قزوین، قلعه بابک، قلعه فلک الافلاک خرم آباد تنها گوشه‌ای از قلعه‌های برجای مانده در ایران به شمار می‌آیند. در استان لرستان و شهر ازنا بر فراز کوهی در دشت جاپلق بقایای قلعه‌ای بر جای مانده است که آن را قلعه دز می‌نامند.

با توجه به بقایای به جای مانده در ساخت این قلعه از سنگ و ساروج استفاده شده است. در کتب تاریخی از قلعه‌ای به نام فرزین در همین منطقه نام برده شده است که عده‌ای آن را با قلعه دز یکی می‌دانند. به هر روی احتمال دارد بنای اولیه قلعه دز که ساکنان محلی بر آن نام قلا دزد گذاشته‌اند مربوط به دوران مادها باشد که در دوران ساسانیان وسعت پیدا کرده و در دوران اسلامی پایگاه حکام محلی بوده‌ باشد.

در اطراف قلعه دز حفره‌ها و گودالهای کوچکی بر اطراف صخره‌ها کنده‌اند که به گمان جای پاشنه درب بوده و استفاده‌های گوناگونی از آن می شده‌است . این قلعه دارای یک مخزن آب بوده که آب بارش باران در آن ذخیره می‌شده‌است.

بقایای این قلعه در دهه ۸۰ میلادی توسط سوداگران آثار فرهنگی با دینامیت منفجر گردید تا شاید اشیایی ارزشمند از آن بدست آید.